Rak płuca dla dorosłych

Rak płuca

Epidemiologia i etiologia

Pierwotny rak płuca jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym w Polsce i na świecie Rocznie na świecie umiera z jego powodu 1,3 mln osób.

Według Krajowego Rejestru Nowotworów w 2010 roku stwierdzono w Polsce 20 832 nowych zachorowań na raka płuca, w tym 14794 u mężczyzn i 6038 u kobiet.

Standaryzowany współczynnik zachorowalności wyniósł w 2010 roku 52,2/100 000 dla mężczyzn i 16,9/100 000 dla kobiet.

Rak płuca jest przyczyną największej liczby zgonów. W 2010 roku zarejestrowano 22348 zgonów, w tym 16187 u mężczyzn i 6161 u kobiet. Standaryzowany współczynnik umieralności wyniósł w 2009 roku 58,3/100 000 u mężczyzn i 16,0/100 000 u kobiet.

Obserwuje się zahamowanie zachorowalności wśród mężczyzn, natomiast wśród kobiet liczba zachorowań ciągle rośnie.

Czynnikami ryzyka zachorowania na raka płuca są: palenie tytoniu, czynniki narażenia

zawodowego (metale radioaktywne i gazowe produkty ich rozpadu, nikiel, chrom, arsen, azbest, węglowodory), skażenie środowiska oraz czynniki genetyczne.

Obecny stan wiedzy wskazuje na to, że największy wpływ na ryzyko zachorowania na raka płuca ma długotrwałe narażenie na wdychane karcynogeny, a zwłaszcza dym tytoniowy. Wydaje się, że w rzadkich przypadkach zachorowań na raka płuca u osób, które nigdy nie paliły do zachorowania dochodzi najczęściej przez połączenie czynników genetycznych oraz ekspozycji na bierne palenie.  

Diagnostyka

Badanie podmiotowe

Wywiad powinien obejmować następujące elementy :

– palenie tytoniu,

– wywiad rodzinny,

– narażenie zawodowe.

Objawy zależne od guza pierwotnego i miejscowego szerzenia się nowotworu:

– kaszel (szczególnie zmiana jego charakteru u osób palących),

– duszność,

– krwioplucie,

– ból w klatce piersiowej,

– nawrotowe lub przedłużające się zapalenia płuc,

– chrypka,

– zaburzenia połykania,

– ból w barku.

Objawy ogólne:

– bóle stawowe,

– osłabienie ogólne,

– ubytek masy ciała,

– podwyższenie ciepłoty ciała,

– zaburzenia czucia powierzchownego,

– objawy zakrzepowego zapalenia żył,

– inne objawy zespołów w paranowotworowych.

Diagnostyka radiologiczna

Objawy radiologiczne raka płuca mogą być bardzo zróżnicowane. Podejrzenie raka płuca powinno szczególnie występować w przypadku stwierdzenia w konwencjonalnej radiografii:

– cienia okrągłego,

– zmiany zarysu wnęki,

– zaburzeń powietrzności o charakterze zarówno rozedmy, jak i niedodmy,

– zmiany naciekowej.

Alternatywne badania diagnostyczne

Podstawowym badaniem patologicznym w raku płuca jest badanie wycinka pobranego

w czasie bronchoskopii lub badanie wymazu z oskrzeli, a w guzach o lokalizacji obwodowej, badanie materiału uzyskanego na drodze biopsji przez ścianę klatki piersiowej.

W przypadku braku możliwości uzyskania materiału do badania patologicznego przy

pomocy wymienionych metod, zastosowanie znajduja metody alternatywne (4), do których zaliczane są:

– badanie cytologiczne plwociny,

– badanie cytologiczne popłuczyn oskrzelowych,

– biopsja przez ścian oskrzela,

– badanie cytologiczne wysięku opłucnowego lub/i biopsja opłucnej,

– biopsja zmienionych obwodowych węzłów chłonnych,

– mediastinoskopia,

– mediastinotomia,

– bronchofibroscopia fluorescencyjna z biopsja,

– torakoskopia,

– biopsja ogniska przerzutowego,

– torakotomia (po wyczerpaniu wszystkich innych możliwości).

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET i PET-CT)

Badanie szczególnie przydatne w :

- ocenie przerzutów do węzłów chłonnych śródpiersia,

- ocenie zasięgu nowotworu w ognisku niedodmy,

- poszukiwaniu przerzutów poza klatką piersiową,

- w kwalifikacji do leczenia operacyjnego,

- w określaniu obszaru napromieniania guza

Istotnym problemem w wykorzystaniu badania jest zagadnienie interpretacji wyników PET, która będąc metodą bardzo czułą potrafi stwarzać problemy diagnostyczne (zdarzają się niekiedy wyniki fałszywie dodatnie). Ponadto jest to metoda diagnostyczna obarczona wysokim kosztem .

Leczenie
Leczenie niedrobnokomórkowego raka płuca


Metoda leczenia zależy od:


a)stopnia zaawansowania
stopień I i II – leczenie operacyjne i chemioterapia po operacji
stopień IIIA – leczenie operacyjne oraz ewentualnie chemioterapia lub radioterapia przed operacją


· stopień IIIB – radioterapia ewentualnie połączona z chemioterapią


· stopień IV – chemioterapia paliatywna lub leczenie objawowe


b)wydolności narządów organizmu człowieka


c)ogólnego stanu pacjenta


Leczenie operacyjne


Jest podstawową metodą terapii w I i II stopniu zaawansowania oraz w niektórych przypadkach stopnia IIIA (stopień ten stanowi tzw. granicę operacyjności, uważa się, że bardziej zaawansowane stadia choroby w zdecydowanej większości przypadków nie kwalifikują się już do leczenia chirurgicznego). Zabieg operacyjny polega na doszczętnej resekcji guza wraz z otaczającym miąższem płucnym.


Wyróżniamy następujące zabiegi operacyjne :

lobektomia – usunięcie płata płuca (najczęstszy zabieg),
pneumonektomia – usunięcie całego płuca,
segmentektomia – usunięcie segmentu płuca (wykonywana najrzadziej, głównie u chorych z guzem w stopniu T1 lub T2 i jednocześnie N0).

Radioterapia


Metoda leczenia u chorych niezakwalifikowanych z różnych względów do operacji. Stosuje się radioterapię radykalną, której celem jest całkowite zniszczenie komórek nowotworowych oraz radioterapię paliatywną służącą zmniejszeniu wymiarów guza, a przez to poprawie komfortu życia pacjenta przez zmniejszenie nasilenia dolegliwości.


Zastosowanie w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca mają następujące typy radioterapii radykalnej:


- teleradioterapia z zastosowaniem dodatkowych metod
radioterapia konformalna – polega na dopasowaniu za pomocą specjalnych programów komputerowych obszaru napromieniania do kształtu i położenia guza
hiperfrakcjonowanie – podawanie kilku dawek promieniowania w ciągu doby


- brachyterapia


Chemioterapia


W monoterapii lub w leczeniu skojarzonym raka płuca stosuje się między innymi: cisplatynę, karboplatynę, mitomycynę, ifosfamid, winblastynę, erlotynib.


Chemioterapeutyki nowej generacji stosowane w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca to taksany (paklitaksel oraz docetaksel), winorelbina i gemcytabina. Stosowane nawet w monoterapii wykazują większą siłę działania niż leki starsze podawane w skojarzonych schematach leczenia. Winorelbina oraz gemcytabina są ponadto lepiej tolerowane przez pacjentów. Uważa się, że wzrost skuteczności nowoczesnych leków może wiązać się nie tylko z ich właściwościami, ale również z możliwością indywidualnego doboru programu leczenia w zależności od oceny czynników molekularnych, lepszą niż w przeszłości diagnostyką, dobrym leczeniem wspomagającym .
Leczenie skojarzone


Łączy ono chemioterapię z radioterapią ,co wydłuża przeżycie, ale zwiększa toksyczność leczenia. Chemioterapię lub radioterapię można również łączyć z leczeniem operacyjnym (systemowe leczenie nowotworów)

Leczenie przerzutów

• przerzuty do kości – napromienianie okolicy guza przerzutowego
• przerzuty do mózgu – naświetlanie lub leczenie neurochirurgiczne 
• zespół żyły głównej górnej – radioterapia
• rozsiew nowotworu do wielu narządów drogą krwi – chemioterapia

Leczeniem uzupełniającym jest leczenie przeciwbólowe.

Leczenie drobnokomórkowego raka płuca

Podstawową metodą leczenia tej postaci raka płuca jest chemioterapia. Najczęściej stosuje się cytustatyki: cisplatynę, etopozyt, cyklofosfamid, winkrystynę. W wielu przypadkach konieczne jest podanie czynnika wzrostu granulocytów, w celu zwalczenia neutropenii .Chemioterapeutyki zwykle podaje się w skojarzeniu przez kilka miesięcy. 

Oceny skuteczności chemioterapii dokonuje się za pomocą systemu RECIST wyróżniając remisję całkowitą, częściową, stabilizację lub progresję choroby:

- remisja całkowita – ustąpienie wszystkich zmian nowotworowych,

- remisja częściowa – zmniejszenie wymiarów wszystkich zmian nowotworowych

  o ≥ 30% przez ≥ niż 4 tygodnie,

- progresja – powiększenie się przynajmniej jednej zmiany o > 20% lub pojawienie się

  nowej zmiany,

- stabilizacja – wszystkie pozostałe przypadki.

Leczenie postaci ograniczonej

- chemioterapia

- napromienianie ogniska pierwotnego nowotworu wraz z regionalnymi węzłami  

   chłonnymi

-  leczenie skojarzone: chemioterapia i radioterapia

-  profilaktyczne napromienianie mózgu w przypadku remisji całkowitej

Leczenie postaci rozsianej

Stosuje się chemioterapię paliatywną (jeśli nie ma przeciwwskazań).

Rokowanie

Rak płuca jest nowotworem źle rokującym. Jest to spowodowane późnym wykryciem choroby w zaawansowanym stadium oraz dużą złośliwością nowotworu. Odsetek przeżyć 5-letnich wynosi mniej niż 10%. W przypadku raka niedrobnokomórkowego za jedyną, dającą szansę na całkowite wyleczenie metodę terapii uznaje się prawidłowo przeprowadzony zabieg operacyjny. W stopniu I odsetek 5-letnich przeżyć wśród pacjentów operowanych sięga 70%. Niestety chorzy z tak niskim stopniem zaawansowania choroby są rzadkością. W stopniu IIIA (granica operacyjności) wspomniany odsetek wynosi maksymalnie 30%. W stopniu IV przeżycia 5-letnie nie występują.

Rak drobnokomórkowy od samego początku rokuje bardzo źle. 5 lat przeżywa około 2% chorych.

Dym tytoniowy

Dym tytoniowy

Dym tytoniowy powstaje w czasie niecałkowitego spalania tytoniu. Składa się z fazy gazowej i rozproszonych w niej cząsteczek stałych. Z uwagi, że procesowi spalania towarzyszy wytwarzanie ciepła, składniki dymu tytoniowego ulegają pirolizie, a aktywne cząsteczki łączą się ze sobą w procesie pirosyntezy, tak że powstają nowe związki chemiczne. Dym tytoniowy zawiera ponad  4 000 związków chemicznych wpływających na organizm, w tym ponad czterdziestu udowodniono działanie rakotwórcze.

Źródło: http://wydarzenia.felcia.co.uk/londyn/hammersmith-w6/no-smoking-day-rzuc-palenie-9-marca,ad-137816.html

Główne składniki fazy gazowej to: azot, tlen, tlenki węgla, tlenki azotu, amoniak, cyjanowodór, aldehydy i nitrozoaminy. Wśród składników fazy cząstkowej znajdują się między innymi alkaloidy pirydynowe, w tym nikotyna, związki fenolowe, kwasy organiczne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, aminy aromatyczne i N-nitrozoaminy. W dymie tytoniowym obecne są również metale takie jak arsen, chrom, kadm, nikiel, ołów, polon-210., a także substancje o działaniu drażniącym i toksycznym na nabłonek rzęskowy układu oddechowego : cyjanowodór, aldehyd octowy, akroleinę, amoniak, formaldehyd, tlenki azotu. Toksyczność poszczególnych składników dymu tytoniowego ujawnia się w wyniku oddziaływania bezpośredniego lub pośrednio po metabolicznej aktywacji.

Podczas palenia tytoniu zachodzi wiele złożonych procesów fizykochemicznych

i chemicznych, które mają wpływ na skład dymu tytoniowego. W trakcie zaciągania się dymem tytoniowym powstaje strumień główny, zaś podczas przerw między zaciąganiem powstaje strumień boczny. Skład chemiczny strumienia bocznego różni się nieco od składu strumienia głównego, a powodem tego jest inna temperatura i inny skład podczas powstawania tych dwóch rodzajów dymu, jednak wiele pierwiastków i związków, które są toksyczne w strumieniu głównym występuje również w strumieniu bocznym.

Źródło: http://polisazyciowa.blogspot.com/2013/06/dlaczego-palenie-tytoniu-sprawia-ze.html

Dym wdychany podczas biernego palenia pochodzi głównie ze strumienia bocznego oraz części strumienia głównego, pochodzącego z dymu wydychanego przez osobę palącą tytoń. Dym tytoniowy wprowadzony przez układ oddechowy jest rozprowadzany po całym organizmie, dlatego wywołuje zmiany o charakterze komórkowym, narządowym, układowym i ogólnoustrojowym. Toksyczne działanie dymu tytoniowego rozpoczyna się już na poziomie komórki, kiedy pod wpływem takich związków zawartych w dymie tytoniowym, jak rodniki tlenowe, rodniki azotowe, aldehydy i węglowodory aromatyczne dochodzi do zaburzenia struktury komórki, jej właściwości genetycznych czy właściwości metabolicznych. Nasila się też zjawisko śmierci komórki (nekrozy). Jeśli procesy te dotyczą coraz większej liczby komórek, prowadzą w konsekwencji do zaburzonej pracy narządów i układów.

Literatura:

1.     Zatoński W., Przewoźniak K. (red.): Palenie tytoniu w Polsce: Postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka. Centrum Onkologii, Warszawa 1999.

2.     Kowalewska A.: Ochrona przed narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy.

3.     W: Woynarowska B. i in.: Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania. PWN , Warszawa 2010.

4.     Szymborski J., Laskowska-Klita T., Mazur J. (red.): Zdrowie naszych dzieci. Dzieciństwo wolne od dymu tytoniowego. Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa 2001.

Palenie bierne

Skutki biernego palenia

Bierne palenie tytoniu występuje wówczas, gdy dym z wyrobu tytoniowego używanego przez jedną osobę oraz dym przez nią wydychany zostaje wdychany przez innych.

Ocenia się, że z powodu biernego palenia rocznie umiera w Polsce ok. 1.000 osób, w USA 53 tys., a na całym świecie około 600 tysięcy osób. Nie tylko zatem aktywne palenie jest niebezpieczne. Specjaliści alarmują, że narażenie na kontakt z dymem papierosowym może być równie zagrażające. Biernie wdychany dym tytoniowy zawiera 35 razy więcej dwutlenku węgla i 4 razy więcej nikotyny niż dym trafiający do płuc aktywnych palaczy. Rodzice paląc przy dzieciach  narażają je na szereg zagrożeń. Nie tylko kształtują u młodych nawyk palenia, ale także zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania przez dzieci na raka płuc, chorobę niedokrwienną serca czy przewlekłe zapalenie ucha środkowego. Dym papierosowy zawiera wiele alergenów, stąd np. podrażnienie błony śluzowej nosa, pieczenie i łzawienie oczu, kaszel, astma, uczulenia czy nawracające infekcje układu oddechowego.

Literatura :

1.     Cungi Ch., Stawić czoło uzależnieniom. Alkohol, nikotyna, narkotyki, hazard, „Pax”, Warszawa 2007, ISBN 978-83-211-1760-7.

2.     Słowik-Gabryelska A., Patologie społeczne – alkoholizm, narkomania, nikotynizm, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, ISBN 83-7241-490-4

Palenie papierosów a zdrowie

Palenie papierosów a zdrowie

Papieros to nie tylko zawarta w nim nikotyna. W dymie papierosowym i samym papierosie znajduje się mnóstwo trujących związków chemicznych, w tym substancji rakotwórczych. Papierosy zawierają substancje smoliste, tlenek węgla, amoniak, cyjanowodór, chlorek winylu, aceton, kadm czy fenol. Nałogowe palenie przyczynia się do rozwoju chorób. Trzy podstawowe rodzaje chorób związanych z nikotynizmem to: nowotwory złośliwe, niewydolność płuc i choroba wieńcowa serca. Jednak liczba schorzeń spowodowanych paleniem tytoniu jest jednak znacznie większa.

Nowotwory złośliwe (raki) tytoniozależne :  rak płuc, rak przełyku, rak krtani, rak wargi, rak języka, rak jamy ustnej, rak trzustki, rak nerki.

Wśród chorych na raka płuca 90% stanowią palacze papierosów, a pozostałe 10% tzw. bierni palacze, narażeni na działanie dymu tytoniowego w domu lub w pracy.

Składniki dymu papierosowego  niszczą równowagę w błonie śluzowej żołądka i znacząco zwiększają ryzyko przewlekłego owrzodzenia. Według badań ryzyko raka żołądka wzrasta od 50 do 100%. Większy wzrost został odnotowany u kobiet palących papierosy, jest on również uzależniony od długości i intensywności palenia. Dopiero 10 lat od rzucenia palenia odnotowuje się znaczące zmniejszenie zagrożenia nowotworem. Palenie tytoniu może powodować raka pęcherza moczowego, jest odpowiedzialne za połowę nowotworów pęcherza u mężczyzn i  jedną trzecią u kobiet. Ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu jest dwa do trzech razy większe u osób palących tytoń.

Źródło: http://zapytaj.onet.pl/Category/001,003/2,21799723,Palisz_papierosy.html

Choroby układu krążenia : np. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, choroba wieńcowa, miażdżyca, tętniak aorty, zawał serca, udar mózgu.

Choroby układu oddechowego : np. astma, gruźlica, grypa, przewlekłe zapalenie oskrzeli;

Choroby układu pokarmowego, np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Choroby oczu - dym papierosowy podrażnia oczy, powoduj zapalenia spojówek, nadmierne łzawienie itd. Inne skutki palenia to również pojawianie się katarakty i zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. U osób palących ponad 20 lat istnieje wysokie ryzyko zachorowania na zwyrodnienie plamki żółtej. Jest to choroba, która dotyka osoby po 50. roku życia, pozbawiając je widzenia centralnego. Uniemożliwia to oglądanie TV, czytanie czy prowadzenie samochodu .

Przyspieszona menopauza oraz osteoporoza : palenie tytoniu może przyspieszyć pojawienie się menopauzy nawet o 5 lat. Palenie papierosów zmniejsza również gęstość kości, co jest charakterystyczne dla osteoporozy i może powodować groźne w skutkach złamania kości biodrowych.

Choroby zębów i przyzębia :  np. paradontoza, zapalenie dziąseł, próchnica, nieprzyjemny zapach z ust.

Choroby układu oddechowego – u osób palących najczęściej występują nowotwory języka, dziąseł i podniebienia. Inne skutki palenia to  zmiana głosu (dym atakuje struny głosowe), choroby dziąseł. 

Choroby układy hormonalnego - palenie papierosów zaburza funkcjonowanie tarczycy. U palaczy częściej występuje nadczynność tarczycy i związana z nią choroba Gravesa-Basedowa, jak również niedoczynność.

Nawet jeśli nie ma widocznych objawów, to palenie papierosów często negatywnie wpływa na tarczycę. Według Światowej Organizacji Zdrowia 30% nowotworów trzustki jest spowodowane paleniem papierosów. Czynniki rakotwórcze zawarte w dymie tytoniowym dostają się do trzustki przez krew lub żółć wydzielaną przez wątrobę. Rak trzustki należy do nowotworów o najwyższym odsetku śmiertelności. Mniej niż 5% chorych żyje dłużej niż 5 lat po wykryciu choroby.

Choroby okresu okołoporodowego- palenie w czasie ciąży powoduje liczne zagrożenia. Gwałtownie wzrasta ryzyko ciąży pozamacicznej, poronienia oraz przedwczesnym porodów. Należy pamiętać, że wcześniactwo jest główną przyczyną śmiertelności niemowląt, problemów neurologicznych i rozwojowych. Kobiety palące czynnie lub biernie podczas ciąży częściej niż inne kobiety rodzą dzieci z obniżoną odpornością, które ważą średnio o 150 gramów mniej niż inne noworodki. Skutkami palenia w ciąży są także częstsze zachorowania dzieci na astmę.

Choroby układu rozrodczego- palenie tytoniu zwiększa ryzyko nowotworów szyjki macicy i jajników. Rak jajników jest najbardziej śmiertelnym nowotworem ginekologicznym. Palenie papierosów zwiększa ryzyko impotencji seksualnej. Wpływając negatywnie na układ krążenia, nerwowy i hormonalny, nikotyna dwukrotnie zwiększa ryzyko problemów z erekcją. Im palenie tytoniu jest bardziej długotrwale i intensywne, tym bardziej wpływa na zdrowie seksualne palacza. Dym tytoniowy negatywnie wpływa również na jakość spermy, obniżając ilość i jakość zawartych w niej plemników. Rzucenie palenia z reguły wiąże się z poprawą zdrowia seksualnego.

Choroby skóry- palenie papierosów przyspiesza proces starzenia się skóry, szczególnie skóry twarzy. Dym papierosowy aktywuje gen MMP-1, który jest odpowiedzialny za zmiany skórne: utratę elastyczności, zmarszczki, widoczne pory, niezdrowo wyglądającą cerę.

Powyższa lista chorób nie jest kompletna. Wraz z paleniem papierosów wzrasta ryzyko zachorowania na cukrzycę, osteoporozę, spada odporność, wzrasta podatność na zachorowania na różnego rodzaju infekcje i zakażenia. Szacuje się, że osoby palące mają 20 razy większe szanse zachorować na raka jamy ustnej, gardła, przełyku lub krtani niż abstynenci nikotynowi. W USA nikotynizm jest przyczyną raka płuc w prawie 85% przypadków. A jak nikotyna wpływa na serce? Nikotyna przyłącza się do receptorów nikotynowych, podwyższając w ten sposób ciśnienie krwi, przyspieszając akcję serca i zwiększając zużycie tlenu przez mięsień sercowy, co może skutkować zawałem serca. Dym papierosowy uszkadza również ściany naczyń krwionośnych, przyspiesza rozwój miażdżycy i wywołuje metaplazję nabłonka w oskrzelach. Nabłonek rzęskowy w oskrzelach pod wpływem dymu tytoniowego zamienia się z nabłonek płaski i nie może oczyszczać płuc z zanieczyszczeń. W ten sposób dochodzi do obturacyjnej choroby płuc.

U kobiet, które zaczynają palić przed 18. rokiem życia i wypalają dziennie 20 papierosów, wzrasta ryzyko bezpłodności. Palące kobiety w ciąży muszą liczyć się z powikłaniami, np. w postaci zespołu nagłej śmierci noworodka, urodzeniem dziecka o niskiej masie urodzeniowej, niedotlenieniem płodu albo poronieniem. Palenie tytoniu wpływa niekorzystnie na układ ruchu i proces kształtowania się kości. Palacze częściej chorują na reumatyzm i osteoporozę oraz degeneracyjne urazy kręgosłupa. Nikotyna sprzyja większej produkcji kwasu żołądkowego, a co za tym idzie – chorobie wrzodowej żołądka. Nikotyna destabilizuje również pracę układu hormonalnego, np. tarczycy. Skutki nikotynizmu można mnożyć i mnożyć, np. impotencja, katarakta, zwyrodnienie plamki żółtej, zapalenie płuc czy astma oskrzelowa.

Literatura :

1.     Cungi Ch., Stawić czoło uzależnieniom. Alkohol, nikotyna, narkotyki, hazard, „Pax”, Warszawa 2007, ISBN 978-83-211-1760-7.

2.     Słowik-Gabryelska A., Patologie społeczne – alkoholizm, narkomania, nikotynizm, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, ISBN 83-7241-490-4

Palenie - zarys problemu

Co czwarty palacz skraca swoje życie o 20 lat i umiera przed 65 rokiem życia. Mimo takich prognoz, osoby palące bagatelizują niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą uzależnienie od nikotyny. Mimo kampanii antynikotynowych, prozdrowotnych wielu ludziom trudno wyrwać się z nałogu. Palą papierosy, ponieważ są uzależnieni fizycznie i psychicznie od nikotyny.

Wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Onkologii w Warszawie, pod kierownictwem prof. Witolda Zatońskiego w 2009 roku pokazują, że w populacji mężczyzn odsetek codziennie palących wynosił 34%, okazjonalnie palących 2%, ekspalaczy 19%, a nigdy nie palących 45%. W populacji kobiet 23% paliło codziennie, 3% okazjonalnie, 10% stanowiły ekspalaczki, a 64% osoby nigdy nie palące.

Badania Instytutu Matki i Dziecka wykazują, że 25% badanej młodzieży w wieku 15 lat pali tytoń, w tym: 12,4% uczniów pali codziennie, częściej palą chłopcy (14,9%), niż dziewczęta (10,1%).

Niepokojąca jest utrzymująca się od kilku lat tendencja wzrostu częstości codziennego palenia wśród młodych ludzi w wieku 20-29 lat. W całej populacji kobiet częstość palenia nie spada od połowy lat 80-tych. Badanie z 2009 r. wskazuje również na głębokie społeczne rozwarstwienie zjawiska palenia tytoniu w Polsce. Najbiedniejsi, a także najsłabiej wykształceni Polacy palą znacznie częściej (np. bezrobotni mężczyźni w ok. 70%), niż osoby lepiej sytuowane i z wyższym wykształceniem (wśród mężczyzn w ok. 30%).

Zaprzestanie palenia następuje stosunkowo późno – u mężczyzn w 39 r.ż., a kobiet nawet w 43 r.ż.

Źródło: http://zobacz.info/page/8/

Z powodu palenia tytoniu Polacy w średnim wieku tracili około 22 lata życia, a starsi (w wieku 70 i więcej lat) 9 lat życia. Należy przy tym zwrócić uwagę na charakterystyczne proporcje ilustrujące skutki palenia tytoniu: wśród mężczyzn w wieku 35-69 lat zgony spowodowane rakiem płuca palaczy tytoniu stanowiły 95% wszystkich zgonów z powodu raka płuca w tej grupie wiekowej, zgony z powodu nienowotworowych chorób układu oddechowego palaczy tytoniu stanowiły 63% ogółu zgonów z tej przyczyny, zgony z powodu chorób układu krążenia stanowiły 37% zgonów z tej przyczyny.

Wymuszona ekspozycja na dym tytoniowy jest równie groźna dla zdrowia i życia, jak palenie czynne. Bierna ekspozycja na dym tytoniowy wprawdzie zmniejsza się, ale nadal jest niepokojąco rozpowszechnionym zjawiskiem. 25% niepalących Polaków deklaruje narażenie na dym tytoniowy w domu, a 8% w zakładzie pracy (w roku 2006 odpowiednio 33% i 12%). W barach i pubach 32% niepalących klientów jest narażonych na dym tytoniowy, w dyskotekach i klubach muzycznych 25 %, w restauracjach 17%.

Szczególnie trudna jest sytuacja dzieci palących rodziców, które są poddawane działaniu dymu tytoniowego już w okresie płodowym. Każdego roku w Polsce rodzi się ok. 100 000 dzieci, które narażone są na ekspozycję na dym tytoniowy z powodu palenia przez kobietę w ciąży. Skutkiem tego narażenia jest spowolnienie wzrostu płodu, niedorozwój niektórych narządów (np. układu oddechowego), zmniejszona odporność i częstsze występowanie zapalenia płuc, częstsze występowanie astmy oskrzelowej, a także poporodowe objawy głodu nikotynowego, zwiększona tolerancja nikotyny i łatwość uzależnienia się od nikotyny w przyszłości.

Jednym z głównych celów Narodowego Programu Zdrowia jest zmniejszanie rozpowszechniania palenia tytoniu. Szczególny nacisk położony jest na zapobieganie paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży. Zapobieganie podejmowaniu palenia w wieku rozwojowym jest nieodzownym warunkiem skuteczności przeciwdziałania epidemii chorób odtytoniowych, a edukacja antytytoniowa staje się niezbędnym elementem wychowania zdrowotnego, socjalizacją od podstaw od najmłodszych lat, zważywszy na szczególnie niekorzystne zjawisko biernego palenia. Badania psychospołecznych uwarunkowań palenia tytoniu duże znaczenie przypisują środowisku, w jakim wzrastają dzieci. Nie ulega wątpliwości, że pierwszym środowiskiem rozwojowym i wychowawczym dziecka jest rodzina, następnie grupa rówieśnicza oraz instytucje wychowawcze, takie jak przedszkole czy szkoła. Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu wśród dorosłych oraz coraz częstszego podejmowania palenia przez dzieci i młodzież w Polsce, wymaga ciągłych i systematycznych działań profilaktycznych.

Z raportu pn. „Społeczne nierówności w zdrowiu w Polsce”, opracowanego przez Europejskie Regionalne Biuro Światowej Organizacji Zdrowia w 2011 roku, wynika, że palenie tytoniu należy do najważniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka chorób przewlekłych w Polsce. Populacja polska charakteryzuje się zdecydowanie wyższym wpływem używania tytoniu niż większość państw regionu europejskiego, w tym Unii Europejskiej. Jest to czynnik znajdujący się na pierwszym miejscu, wśród innych czynników ryzyka chorób niezakaźnych wpływających na zdrowie populacji w Polsce i stanowi przyczynę 25,3% zgonów ogółem. Palenie tytoniu uważa się za najpoważniejszy poznany czynnik ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych, a w szczególności chorób układów krążenia i oddechowego jak również nowotworów. W społeczeństwach krajów uprzemysłowionych palenie papierosów jest główną usuwalną przyczyną zgonów, zwłaszcza przedwczesnych. Jak wskazują wyniki badań przeprowadzonych w 14 krajach europejskich, Polska należy do krajów o dużym nasileniu zjawiska nikotynizmu oraz o największej dynamice umieralności na choroby od-tytoniowe. Według danych WHO Polska lokuje się po względem rozpowszechnienia palenia tytoniu na 9-tym – mężczyźni i 8-ym-kobiety miejscu w Europie.

Ponadto, z przeprowadzonej w 2011 roku przez Państwową Inspekcję Sanitarną drugiej edycji badania „Zachowania zdrowotne młodzieży” wynika, że najczęściej inicjacja tytoniowa występuje w wieku 12-15 lat (50,9%). Niepokojący też jest odsetek inicjacji wśród respondentów w wieku poniżej 12 lat (21,1%), szczególnie wśród mężczyzn.